1. Arloa kopurutan
Ingurumen-arloaren barruan, lurzoruari, urari edo aireari eragiten dieten kutsadura-kategoriek sortutako kalteei buruzko erreklamazioak biltzen dira. Horrez gain, giza jarduerak espazio naturalengan, florarengan eta faunarengan duen eragina aztertzen da. Guztira, 2016an, 93 kexa aurkeztu dira. Kexak azpiarloetan banatzen dira; horretarako, irizpide material bat aplikatzen da, salatutako ingurumen-afekzioarekin lotutakoa. Hala, kutsadura akustikoa, atmosferikoa, lurzoruarena eta urarena izan daiteke, baita beste eragile kutsatzaile batzuek eragindakoa ere. Horrez gain, ingurumen-kontrolari buruzko erreklamazioak eta informazioa eskuratzeko eskubidea gauzatzeari eta ingurumeneko parte-hartzeari buruzko erreklamazioak desberdintzen dira.
Eragindako administrazioen arabera, kexak modu honetan banatzen dira:
• Tokiko administrazioa 58
• Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Orokorra (Eusko Jaurlaritza) 14
• Foru administrazioa 2
Azpiarlokako banaketaren arabera, sailkapena honako hau da:
• Kutsadura akustikoa 59
• Administrazioaren funtzionamendua eta administrazioaren prozedura 13
• Ingurumenaren kontrola 9
• Ingurumenaren informazioa eta parte-hartzea 5
• Kutsadura elektromagnetikoa 4
• Lurzoruaren eta uraren kutsadura 1
• Natur gune babestuak. Flora eta fauna babestea 1
• Ingurumeneko beste kutsadura batzuk 1
Arlo honetan aurkeztutako kexen izapidetze-egoerari eta emaitzari dagokienez:
Ingurumen-eremuko kexa-jarduketa gehienak kutsadura akustikoarekin lotuta daude. Zehazki, kasu horietan, herritarrek salatzen dute beharrezkoa dela udalek administrazio-kontrol egokia burutzea, zarata etxeetan sartzen den kasuen aurrean. Funtsean, kutsadura-fokuak espazio publikoetatik datoz, ostalaritza-jardueretatik, industrietatik edo garraiobide-azpiegituretatik. Eremu honetan, ingurumen-informazioa eskuratzea jarduteko arrazoi nagusi bat izaten jarraitzen du.
2. Kexarik aipagarrienak
2.1. Ingurumen arloko informazioa eskuratzeko eskubidea
Arartekoak erreklamazioak jasotzen jarraitzen du, ingurumen-informazioa eskuratzeko eskaerei erantzuteko atzerapenari dagokionez.
Izan ere, pertsona batek adierazi du ingurumen-informazio eskaera baten erantzuna atzeratu dela, araudian aurreikusitako hilabeteko epe horren barruan. Informazioa hondakinak kudeatzeko instalazio baten ingurumen-zainketako programa batean 2004., 2005., 2006., 2007. eta 2008. urteetan erregistratutako dokumentazioari buruzkoa zen. Arartekoak informazioa eskatu zuen informazioa eskuratzeko eskaeraren egoerari buruz eta informazio hori bidaltzeko atzerapenaren inguruan. Ingurumen, Lurralde Plangintza eta Etxebizitza Sailak erakunde honi helarazi zion kexagileari emandako erantzuna; horretan, informazioa eskuratzeko eskaera onetsi zen. Hori bidaltzeko atzerapenari dagokionez, txostenean adierazten zen eskatutako informazioaren bolumena kontuan hartuta, eskatutako informazioa dagokion epearekin batera, ezin izan zela aurreikusitako epean erantzun. Behin erantzun hori baieztatuta, Arartekoak amaitutzat jo zuen bere esku-hartzea. Hala, administrazioari gogorarazi zion ingurumen-informazioko eskaerak arin eta lehentasunez izapidetu eta ebatzi behar direla, ingurumen-informazioa eskuratzeko eskubidea arautzen duen araudian aurreikusitako epeetan. Aztertutako kasuan, ingurumen-administrazioak eskatzaileari jakinarazi behar zion eskaera jaso zuela. Horrez gain, erantzuteko hilabeteko epea luzatzen zela jakinarazi behar zion, ingurumen gaietan informazioa eskuratu, publikoki parte hartu eta auzitegietara joateko eskubideak arautzen dituen uztailaren 18ko 27/2006 Legearen 10. artikuluan aurreikusitakoaren arabera. Legezko betebehar horren osagarri gisa, interesgarria izan daiteke beste formula batzuk bilatzea informazio nahikoa helarazteko eta ingurumen arloko gaietan interesa duten pertsonen informazioa hobetzeko.
2.2. Kutsaduraren ingurumen kontrola
Arartekoak kontu honetan duen eginkizun nagusia da kexak eta erreklamazioak jasotzea euskal herri-administrazioek egiten duten ingurumen-kontrolaren funtzionamendu egokiaren inguruan. Funtsean, banakako pertsonek edo taldeek eskatzen dute eginkizun hori betetzeko; izan ere, erakunde honetara jotzen dute salatuz beharrezkoa dela neurriak hartzea, inguruko giza jarduera kutsatzaileek ingurumenean edo osasunean dituzten ondorio kaltegarriei aurre egite aldera. Kexa horietan adierazten da ostalaritza-jardueren (tabernak, jatetxeak, diskotekak...) eta bide-azpiegituren (errepideak, trenbideak, tranbiak...) zarata etxeetan sartzen dela. Bestelako arazo batzuk ere badaude. Adibidez, prozesu industrialek edo hondakin-uren araztaileek eragindako usainak eta kutsadura atmosferikoa. Arazo horiek gogaikarriak izan daitezke eta oso arriskutsuak ere bai, etxeetan sartzen diren igorpenengatik. Hori gertatzen da jarduera ez dagoelako jardueren funtzionamendua ahalbidetzen duen araudi-esparrura egokituta.
Kexa nagusia da administrazioek ez dutela erantzunik eman arazo horien aurrean. Ez da erantzun zenbait arrazoiengatik. Kasu askotan, administrazioari informazioa eskatu ostean, Arartekoak egiaztatu ahal izan du esku-hartze administratiboren bat burutu egin dela. Kasu horietan, jardueraren titularrari salaketaren berri eman zaio eta neurriak hartzeko ere eskatu egin zaio, eskatzaileen etxean zarata berriz ere legez kontra ez sartzeko. Halakoetan, administrazioaren funtzionamendua ez da egokia interesdunari ez zaiolako behar bezala jakinarazi administrazioak salaketaren aurrean emandako erantzuna. Beraz, interesdunak ez daki zeintzuk diren hartutako neurriak, eta hala badagokio, jatorrizko arazoa konpontzeko beharrezko bitartekoak jarri ote diren.
Beste batzuetan, herri-administrazioek ez dituzte ingurumen-salaketak kontuan hartzen, baliabide teknikorik ez dituztelako edo salatutako gertakariak benetan gertatu diren egiaztatzea zaila delako. Bereziki, zaraten edo beste afekzio kutsatzaile batzuen kontrolean, beharrezkoa da berehala jardutea salaketaren egiazkotasuna edo funtsa egiaztatzean; izan ere, kasu askotan, ikuskaritzaren atzerapenak gertakariak behar bezala egiaztatzea eragozten du.
Halaber, adierazi behar da kexa batzuetan administrazioaren jarduerarik eza azaltzen dela; horietan, soilik administrazioaren aurrean tematu ostean eta Arartekoarengana jo ondoren lortzen da administrazioak erantzutea. Jarduera horien kontrola, gehienetan, ukitutako pertsonen salaketen aurrean baino ez da egiten. Hala, eremu horretako erreklamazio askotan, ez dago administrazio-plangintzarik kontrolatu beharreko jardueren inguruan, ezta zainketa eta ikuskaritza programarik ere.
Bizitegi-lurzoruan kokatuta dauden jardueren udal ingurumen kontrola
Arartekoak zenbait ebazpen eman ditu, elkarte gastronomiko, taberna, jatetxe eta gazteen lokalei lotutako zarata eta bestelako eragozpenen behar bezalako kontrola sustatzeko; horien artean, ebazpen hauek azpimarra ditzakegu:
Arartekoaren 2016ko uztailaren 4ko ebazpena; horren bidez, Barrikako Udalari gomendatzen zaio dagozkion neurriak hartzeko, jatetxe batek eta horren kanpoan instalatutako terrazak eragindako eragozpenak saihesteko.
Arartekoaren 2016ko abenduaren 15eko ebazpena; horren bidez, Donostiako Udalari gomendatzen zaio jarritako ingurumen-salaketei erantzuteko. Kexagileak salaketa horiek jarri ditu gaueko garbiketako udal zerbitzuek bere etxebizitzaren inguruan eragiten duten zaratagatik.
Petrolioa fintzeko planta Muskizen
2016. urtean zehar, Arartekoan kexak jasotzen jarraitu dugu, Muskizeko petrolioa fintzeko plantaren jardueraren ingurumen-kontrolari buruzkoak hain zuzen ere. Zehazki, elkarte batek intzidente bat salatu du. Intzidente horren ondorioz, koke partikulak dituen lurrunezko hodei bat sortu zen eta partikula horiek Santa Juliana auzoaren inguruan erori ziren. Kexa-espedientea aztertzeke dago, Ingurumen, Lurralde Plangintza eta Etxebizitza Sailaren erantzuna jaso ostean; bertan, hartutako ingurumen-kontroleko neurriak jasotzen dira, koke-hautsaren igorpen lausoei dagokienez. Arartekoak aurretik ere esku hartu egin du intzidente horiei dagokienez. Zehazki, erakunde honek Eusko Jaurlaritzako Ingurumen, Lurralde Plangintza eta Etxebizitza Sailari bidali zion 2014ko abenduaren 10eko ebazpena, euskal herri-administrazioek Bizkaiko Petronor S.A. enpresak garatzen duen petrolioa fintzeko jarduera industrialaren gainean egiten dute ingurumen-kontrolari buruzkoa. Ebazpen horretan, Arartekoak zenbait kontu jarri zituen mahai gainean, ingurumen-ikuskaritza sistema hobetzeko eta industria igorpenen gaineko araudira egokitzeko. Horrez gain, konposatu organiko lurrunkorren eraginpean jartzearen gaia jorratu genuen –hala nola, bentzenoa, toluenoa–, baita kiratsa ere. Halaber, proposatutako beste mekanismo bat industria jardueraren ingurumen-kontrolaren jarraipena egiteko mahai bat sortzea izan zen. Mahai horretan pertsona eta elkarte interesdunek hartuko dute parte, ingurumen-informazioa zabaltzeko tresna gisa eta proposamenak, salaketak edo ingurumen arloko legeria ezartzeko eta betearazteko aldarrikapenak aurkezteko bide gisa.
2.3. Planen eta programen ingurumen eraginaren ebaluazioa
Lamiakoko Ibarraren Defentsarako Plataforma herritarraren ordezkari batek Leioako udalerriko hezegune horren babes-egoera azaldu dio Arartekoari. Plataformak bere idazkian adierazi zuen hezegune horrek naturaren eta paisaiaren aldetik dituen balioak zehaztu eta babestu beharra dagoela, inguru horretan egin nahi diren obra eta azpiegituretako batzuek ekar litzaketen ondorioei aurrea hartzeko edo, behintzat, haien eragina murrizteko. Lamiakoko ibarra EAEko hezeguneen inbentarioan sartu zen –2011ko maiatzaren 3ko Aginduaren bidez–, hain zuzen ere III. multzoan. Kasu honetan, Hezeguneen Lurraldearen Arloko Plana (HGLAP) onartzen duen uztailaren 27ko 160/2004 Dekretuak 18. artikuluan xedatzen duenarekin bat etorriz, babes-araubidea udal planeamenduaren bitartez ezarri behar da. Plataformak azpimarratu duenez, hezegunea inbentarioan aspaldi sartu zen arren, Leioako Udalak oraindik ez du egokiro bete HGLAPeko aurreikuspen hori, hezegunearen ingurumen balioak behar bezala bermatzeko, hura udal planeamenduan sartuz. Nolanahi ere, kexan azaltzen zen, ea hirigintza-antolamendurako tresna hori onartzeko izapideetan behar bezala ebaluatu ote diren hezegunearen ingurumen balioak eta ea babes-araubide egokia jaso ote den.
Leioako Udalak Arartekoari adierazi dionez, Hiri Antolamendurako Plan Orokorrean aldaketa egin da 18. eremuan (Lamiakoko dartsena) eta 18 B-AXA eremua sortu da. Aldaketa hori 2013ko otsailean onartu zen behin betiko, eta hezegune horren babes araubidea erantsi zitzaion. Kasu horretan, Leioako Udalak ingurumen-azterlan bat egin zuen, Lamiakoko ibarraren ingurumen-balioak ezartze aldera. Udal txosten horren arabera, 18 A eta 18 B eremuan jasotako antolamendua lehengoratzearekin eta udal babesarekin bateragarria da. Hala ere, ingurumen-organoak, Ingurumen, Lurralde Plangintza eta Etxebizitza Saileko Biodibertsitate Zuzendaritzaren bidez, bi txostenetan adierazi zuen Leioako HAPOren aldaketan ingurumen-ebaluazio estrategikoaren prozedura bete behar zela.
Arartekoak Leioako Udalari gogorarazi dio hiri antolamendurako planei eta horien aldaketei, ingurumenean eragin nabarmena badute eta 2004ko uztailaren 21a baino geroago jaso badute hasierako onarpena, zenbait plan eta programak ingurumenean duten eraginaren ebaluazioari buruzko apirilaren 28ko 9/2006 Legean jasotako prozedura aplikatu behar zaiela (gaur egun indarrean dagoen ingurumen ebaluazioari buruzko abenduaren 9ko 21/2013 Legeak). Ingurumen-ebaluazioko prozedura hori Europako Parlamentuaren eta Kontseiluaren 2001eko ekainaren 27ko 2001/42/CE Zuzentarauan ezarritako betebehar bat zen; zuzentarau hori zenbait planek eta programek ingurumenean izan ditzaketen ondorioen ebaluazioari buruzkoa da. Autonomia erkidegoko ingurumen-organoa da ingurumenarentzat ondorio nabarmenak existitzen diren ezarri behar duena hirigintza-planak onartzen direnean. Izapide horren garrantzia Auzitegi Gorenaren jurisprudentzian dago jasota. Besteak beste, apirilaren 13ko 1652/2016 epaiak zuzenbidearen araberakotzat jo du Hiri Antolamendurako Plan Orokorraren aldaketa bat ingurumen izapide hori ez betetzeagatik deusez deklaratu izana.
3. Gure esku-hartzea testuinguruaren barruan
Erakundeen arteko foroa Euskadin erakundeen koordinazioa hobetzeko ingurumen-kontrolaren eremuan
Arartekoak jardunaldi bat sustatu eta koordinatu du, Euskal Autonomia Erkidegoko ingurumen-kontroleko eta ikuskaritzako organo desberdinek ingurumen-legeriaren betearazpenean dituzten esperientzia eta ohiko jardunbideak ezagutze aldera. Laneko jardunaldi hori 2016ko apirilaren 7an egin zen eta ingurumen-babesaren arloko jardunbide egokiak eta esperientziak partekatu ziren. Hala, erakunde bakoitzaren independentzia salbu utzita, proposamenak egin ziren eremu honetan erakundeen arteko koordinazioan sakontzeko. Lan-metodologiari dagokionez, lehenik eta behin, Auzitegi Goreneko Salako fiskalak eta Ingurumen eta Hirigintza ataleko koordinatzaileak Ingurumeneko fiskaltzaren eginkizunaren inguruko sarrera bat aurkeztu dute. Horrez gain, ingurumenaren babesa hobeto babesteko koordinazio-esperientziak azaldu dituzte. Jarraian, erakunde parte-hartzaile bakoitzak egiten duen kontrol-lan espezifikoaren azalpen labur bat egin du, baita lankidetzako eta koordinazioko eremu posibleen lehenengo balorazio bat ere. Eztabaidatutako gaiak, besteak beste, hauek izan dira: administrazioen eta beste organo judizial batzuen ingurumen-kontroleko funtzio publikoaren edukia; administrazioaren eta erakundeen arteko koordinazioa hobetzeko aukerak eta herritarren parte-hartzea ingurumen-kontrolean.
Topagune horretan, zenbait euskal administrazioek hartu dute parte (Eusko Jaurlaritzako Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko, Bizkaiko eta Arabako foru aldundietako eta Donostiako eta Gasteizko Udaletako ikuskaritza eta ingurumen-polizia zerbitzuak), fiskaltzak eta Arartekoak.
Jardunaldi horren ondorio eta proposamenen barruan, topaketa-foro bat mantentzeko konpromisoa jaso da, ingurumen-kontrolean erakundeen arteko koordinazioa hobetzeko. Parte hartu duten erakunde guztien helburu komuna da Euskal Autonomia Erkidegoan ingurumen gobernantza maila handitzea, erakundeen arteko harremana hobetuz. Hori guztia, ingurumen zuzenbidearen aplikazioan lankidetza estuagoa sustatzeko eta ingurumen alorrean diharduten aginpideen arteko koordinazioa bultzatzeko. Horretarako, proposatu da informaziorako bideak eta protokoloak ezartzeko, baita erakunde guztien arteko babesa eta lankidetza indartzeko ere. Halaber, adierazi da beharrezkoa dela Ertzaintzaren ingurumen-unitatea indartzea eta finkatzea; horrela, erakundeen arteko koordinazioa sustatu daiteke, ingurumenaren, lurraldearen antolamenduaren eta ondare kulturalaren babesa zaintze aldera. Azkenik, proposatu da herritarrek parte hartzeko mekanismoak areagotzea, ingurumena zaintzeko ekintza horretan parte hartzen duten botere publikoen esku-hartze eta kontroleko maila guztietan.
Herriaren Defentsa Bulegoak koordinatzeko eta gehiegizko zarataren aurkako dekalogo bat aurkezteko jardunaldiak
Autonomia erkidegoetako herriaren defentsa bulegoek eta Espainiako Herriaren Defendatzaileak irailaren 22an eta 23an ospatu dituzte Iruñean Herriaren Defendatzaileak Koordinatzeko XXXI. Jardunaldiak; jardunaldi horietan, ikuspegi desberdinetatik aztertu dute nola eragiten dion kutsadura akustikoak gure bizitza-kalitateari. Gizakien jarduerak sortzen duen zarata ohiko adierazpena da aisialdirako esparruetan eta egunerokotasunean garatzen ditugun hainbat jardueren baitan. Zarata hori neurrigabe bilakatzen denean, ezinegon handia eragiten du gure bizi-kalitatean eta gure ingurumena aztoratzen du. Herritarren ezinegon horrek gizarte-gatazka etengabeak sortu izan ditu eta, horregatik, hainbat erreklamazio eta kexa eragin ditu gure Defentsa Bulegoetan. Aurkeztutako kexen harira defentsa bulegoek eman dituzten gomendioekin batera, zenbait txosten berezi egin dira gai horren inguruan. Jarduketa horiek zarataren kontrako gizabidezko kultura sortzeko lagungarriak izan dira eta, pixkanaka-pixkanaka botere publikoek ere igarri dute, pertsona guztiek baitute kutsadura akustikorik gabeko etxebizitza izateko eskubidea.
Defentsa bulegoek badakite zein den kutsadura akustikoak herritarren bizitza-kalitatearengan duen eragina; hala, zenbait neurrien ezarpena sustatu nahi izan dute, kutsadura akustikoaren eraginagatik urra daitezkeen konstituzio-eskubideak benetan eta eraginkortasunez bermatzeko. Neurri horiek jaso dira botere publikoei zuzendutako herritarrek zaratarik gabeko etxebizitza bat izateko duten eskubidea defendatzeko dekalogo batean. Bertan, defendatzaileek legez eskuragarri dituzten ekintzak egiteko konpromisoa hartzen dute, herritarrek zaratarik gabeko etxebizitza batean bizitzeko duten eskubidea behar bezala babesteko.
Basa-hegaztien babesa Euskal Autonomia Erkidegoan. Hegazti fringilidoak harrapatzeko debekua
Normalean, hegazti horiek egoera basatian bizi dira basoetan eta hiriko espazio berdeetan. Silbestrismoa deritzon giza jarduera oso zaharra da; izan ere, antzina-antzinako garaietatik landako txori txiki horiek hartu eta zaindu egin dira gatibutasunean, txiorako hartzeko eta hezteko.
Arartekoak jakin izan duenez, Europako Batzordeak zehapen-espedientea ireki dio Espainiari, praktika zinegetiko hori justifikazio egokirik eman gabe baimentzen jarraitzen duelako. Aldi berean, zenbait talde eta elkarte ekologistek, Seo Birdlife elkarteak bezalaxe, zalantzan jarri dute hegazti horiek hartzea eta atxikitzea debekatzen duen babes-araubidearen eta silbestrismoa praktikatzearen bateragarritasuna. Basa-hegaztien babes-araubidea basa-hegaztien kontserbazioaren inguruko 2009/147/CE Zuzentarauan jasota dago; bertan, ezartzen da estatu kide guztiek modu basatian bizi diren hegazti-espezieak kontserbatu behar dituztela. Horretarako, estatuek neurriak ezarri behar dituzte; hala nola, ehizatu eta harrapatu ezin daitezkeen hegaztiak nahita harrapatzeko, saltzeko edo gero atxikitzeko debekua ezarri behar dute.
Estatu kideek basa-hegaztien babes-araubide hori salbuetsi dezakete, besteak beste, arrazoi hauengatik: “baimentzeko, kontrol osoz eta modu selektiboan, hegazti horiek kopuru txikietan hartzea, atxikitzea edo beste edozein ustiapen zentzudun”. Basa-hegaztien “ustiapen zentzudunak” honako hauek aipatu behar ditu: zein espezie salbuetsiko diren, baimendutako harrapaketa-metodoak eta ezarri behar diren mugak eta kontrolak.
Testuinguru horretan, ebazpen eta foru agindu batzuk onetsi dira Euskal Autonomia Erkidegoan hegazti fringilidoen harrapaketa egokitzeko eta mugatzeko. Era berean, baimenak emateko baldintzak zehaztu dira, Europako Batzordearen araudi-aldaketen eta gomendioen edo iradokizunen arabera, bai eta estatuko zein autonomia erkidegoko bilera teknikoen arabera ere, silbestrismo jardueraren gainekoak horiek. Hala ere, Europako Batzordeak hainbat jarduketa hasi ditu, basa-hegaztiei buruzko zuzentarautik eratorritako betebeharrak betetzen direla egiaztatzera zuzendutakoak. Zuzentarauaren aplikazio zuzena ezartzen duen prozedura komunitario horren ondorioaren zain egon bitartean, Araban eta Bizkaian fringilidoen harrapaketaren salbuespen-araubidea indargabetu zuten. Hala eta guztiz ere, Gipuzkoako Lurralde Historikoan 2009ko ekaineko Foru Aginduak indarrean jarraitzen zuen, salbuespen hori aplikatzea ahalbidetzen zuena.
Arartekoak jarduketa bat hasi zuen ofizioz; hala, informazioa eskatu zion Gipuzkoako Foru Aldundiari lurralde historiko horretan hegazti fringilidoak bizirik harrapatzeko baimenaren indarraldiari buruz eta zuzentarauan hegazti horiek kopuru txikietan harrapatzeko aurreikusitako salbuespen-araubidearen aplikazio egokiari buruz.
2016ko azaroaren 17ko Gipuzkoako Aldizkari Ofizialak 2009ko ekainaren 2ko Foru Agindua indargabetzen duen azaroaren 10eko 569 LI/2016 Foru Agindua argitaratu du; horren bidez, Gipuzkoan basa-hegazti fringilido jakin batzuen aleak bizirik harrapatzeko eta edukitzeko salbuespenezko baimena emateko araudia ezarri da. Foru Aginduak berrikusi egin du txori txiki horien silbestrismo jarduera baimentzen zuen aurreko irizpidea. Hala, erantzun egin dio Arartekoak hasitako ofiziozko jarduerari. Arartekoak jarduera hori hasi du basa-hegaztien kontserbazioaren inguruko Zuzentarauan eta Ondare Naturalaren eta Biodibertsitatearen Legean aurreikusitako hegazti fringilidoak kopuru txikietan hartzeko salbuespen-araubidea eraginkortasunez betearazteko.
Euskadi 2020 Estrategia Energetikoaren berrikuspenaren ingurumen-ebaluazio estrategikoa
2016. urtean, Eusko Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila Euskadi 2025 Estrategia Energetikoa (3E2025) eratzen hasi zen, aurreko 3E2020 Estrategia araudiaren, teknologiaren eta merkatuaren aldaketek ezartzen dituzten errekerimendu berrietara egokitzeko. Hala, 2016ko urtarrilaren 14ko EHAAk jaso du 2025erako Euskadiko estrategia energetikoak ingurumen ebaluazio estrategikoa bete behar duela, Euskadiko Ingurumena Babesteko otsailaren 27ko 3/1998 Lege Orokorrarekin bat eginez. Horretarako, 3E2015 estrategiaren ingurumen-azterlan estrategikoa aurkeztu zuen kontsulta publikorako. Geroago, Ingurumen, Lurralde Plangintza eta Etxebizitza Sailaren 2016ko uztailaren 4ko ebazpenaren bidez, Euskadi 2030 Estrategia Energetikoaren ingurumen-adierazpen estrategikoa egin zuen.
Arartekoak ingurumen-eskakizun hori jaso zuen Eusko Jaurlaritzako Industria eta Ingurumen Sailei zuzendutako 2012ko azaroaren 19ko Gomendioan. Gomendio horretan, Arartekoak 2020rako Euskadiko estrategia energetikoaren berrikuspen prozesua hasteko eskatu zuen, Euskadin dauden gas naturaleko meategien (”fracking”a) esplorazioaren eta ustiapenaren ingurumen ebaluazio egokia txertatu ahal izateko. Ebazpen horretan, Arartekoak adierazi zuen eztabaida soziala, gardena eta irekia hasteko aukera zegoela, Euskadik ezarri nahi duen eredu energetikoaren inguruan. Hori dela-eta, estrategia energetikoa berraztertuz eta horren ingurumen ebaluazioa eginez, eztabaida sustatu ahal izan da, modu horretan, euskal eredu energetikoari buruz eta Euskal Autonomia Erkidegoko lurraldean gasa erauzteko egon daitezkeen aurreikuspenei buruz.
Arartekoak azpimarratu du oso garrantzitsua dela ingurumen-ebaluazioko prozedura Eusko Jaurlaritzak egindako Euskadi 2030 (3E2030) Estrategia Energetikoaren berrikuspenean. Ingurumen-ebaluazioko prozedura hori Europako Parlamentuaren eta Kontseiluaren 2001eko ekainaren 27ko 2001/42/CE Zuzentarauan ezarritako betebehar bat zen; zuzentarau hori zenbait planek eta programek ingurumenean izan ditzaketen ondorioen ebaluazioari buruzkoa da.
Eredu energetiko berri batera igarotzea
Gai horri dagokionez, Arartekoa ez-ohiko txosten bat egiten hasi da ekitaldi honetan Euskadi eredu energetiko berri batera igarotzeari buruz. Eredu hori iraunkorra izango litzateke eta baxua karbono-igorpenetan (arreta handiagoz kontsulta daiteke txosten honen II.8 kapituluan: “Jarduera ekonomikoaren antolamendua”).
4. Araudi- eta gizarte-testuingurua
Euskadiko Tokiko Erakundeen apirilaren 7ko 2/2016 Legeak Euskal Autonomia Erkidegoko tokiko erakundeen eskumen-esparrua ezarri du. Arlo horri dagokionez, adierazi behar da 17. artikuluak jasotzen duela udalerriek berezko eskumenak gauzatu ahalko dituztela honako esparru hauetan: “Ingurumenaren babesa eta garapen jasangarria modu osagarrian antolatzea, sustatzea, kudeatzea eta defendatzea, hiriguneetan kutsadura akustikoa, argiaren kutsadura eta airearen kutsaduraren aurkako babesa barne hartuta”. Era berean, antolamendu, kudeaketa, egikaritze eta diziplinako eskumenak onartzen dira hirigintzaren eremuan. Lege horren 43. artikuluak aitortzen du herritarrek ingurumen eta hiri-espazio publiko egokia eta iraunkorra gozatzeko eskubidea dutela. Tokiko erakundeen gutxieneko gardentasun-betebeharren barruan, 54 d) artikuluan hirigintza eta ingurumen zerbitzuen inguruko informazio agregatua, laburra eta argia eskaintzea jasotzen da.
Ingurumen eta Lurralde Politikako Sailburuaren 2016ko maiatzaren 10eko Aginduak 2016rako laguntzen deialdia eta horren oinarri arautzaileak ezarri ditu. Laguntza horiek emango dira EAEko lurraldea zaintzeko akordioetan jasotako ondare naturalaren kontserbazio aktiborako jarduketak finantzatzeko. Lurraldea zaintzeak esan nahi du lursailen jabeen edo erabiltzaileen eta zaintza-erakundeen artean borondatezko akordio bat egon behar duela. Zaintza-erakundeak biodibertsitatea eta geodibertsitatea kontserbatzeko jarduerak egiten dituzten eta irabazteko asmorik ez duten erakundeak edo elkarteak dira.
Horrez gain, Ingurumen eta Lurralde Politikako Sailburuaren 2016ko maiatzaren 6ko Agindua onetsi da; horren bidez, mehatxatutako hegazti-espezieak erreproduzitzeko, elikatzeko, sakabanatzeko eta kontzentratzeko lehentasunezko eremuak mugatu dira. Gainera, abifauna babesteko guneak argitaratu dira; bertan, tentsio altuko aireko linea elektrikoetan ez elektrokutatzeko edo horien aurka ez jotzeko neurriak aplikatuko dira.
5. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
5.1. Ofiziozko jarduerak
Arartekoak ofiziozko 4 espediente hasi ditu ingurumenaren eremuan (horietako bi aipatu ditugu kapitulu honetako 3. atalean). Espediente bat hedabideetan agertu den salaketa bati buruzkoa da; Arrigorriagako zenbait herritarrek jarri dute salaketa hori ostalaritza-establezimendu bateko zaratak eragindako eragozpen larriengatik. Informazio horren arabera, Arartekoak egokitzat jo du ofizioz izapidetzea espediente bat, gai horren inguruko datuak biltzeko eta horren inguruan hartutako ingurumen-kontroleko neurriak egiaztatze aldera.
Arartekoak beste behin esku hartu du ofizioz Hondarribiko gazte-lokal batean sute bat egon zela jakin ostean. Prentsan agertu den berriaren arabera, intzidente hori dela-eta, zortzi etxebizitza hustu behar izan ziren. Ofiziozko jardueraren helburua da informazioa eskuratzea udalak ingurumen eta hirigintza kontrolaren eta diziplinaren eremuan dituen eskumenak gauzatzeko burutzen dituen jarduketei buruz. Horrez gain, lokal horien funtzionamendu zuzena bermatu nahi da eta arriskuak saihestu erabiltzaileentzat eta jarduera horien inguruan bizi diren herritarrentzat.
5.2. Bilerak elkarteekin
Lankidetza-esparru hori erreklamazio zehatzak aurkeztuz, aldian behingo bilerak eta dibulgazio jardunaldiak eginez garatzen da, baita teknologia berriak erabiliz ere, hala nola, Arartekoaren ingurumen bloga.
Harremanen testuinguru horren barruan, nolabaiteko harreman izan dugu ondorengo elkarte auzotar eta ekologistekin: Ekologistak Martxan, Ezpitsua, Eguzki, Lobo de Euskadi Taldea eta Coordinadora Anti Coke plataforman dauden zenbait talde eta elkarteak, Belartza 2 Gelditu plataformakoak.
Ingurumen arloan erabiltzen dugun beste komunikazio tresna bat Arartekoaren ingurumen foroa (http://blogak.ararteko.net/ingurumena/) Ingurumeneko blogaren urteko balantzea kontuan hartuta, 11 sarrera egon dira eta 4.000 bisita baino gehiago izan ditu (23.000 bisita abiarazi zenetik).
5.3. Topaketak herri-administrazioekin eta beste erakunde batzuekin
Ingurumeneko fiskaltza koordinatzailea
Arartekoak Auzitegi Goreneko Salako fiskalaren eta Ingurumen eta Hirigintza ataleko koordinatzailea den Antonio Vercher jaunaren bisita jaso zuen 2016ko apirilaren 7an eta 8an. Bisitaren helburua izan da ingurumeneko fiskaltza koordinatzaileak ingurumenaren aurkako delituak ikertzeko eta jazartzeko gidatutako jardueraren berri izatea. Horrez gain, topaketa horretan fiskaltzari Arartekoaren eta beste euskal erakunde batzuen lana aurkeztu zaio, ingurumen-eskubideen aitorpenari dagokionez.
Bisita horretan, Arartekoa Euskal Autonomia Erkidegoko ingurumenaren alorreko arduradunak diren fiskaltzetako atalekin bildu da. Topaketa horren helburua izan da bi erakundeen arteko komunikazio arina mantentzea, bi erakunde horiek ingurumenaren, hirigintzaren eta ondare kulturalaren babesean garatzen duten lanari dagokionez. Bilera horretan, ingurumen-kontrolean eskudunak diren erakunde publikoen topaketaren balorazioa egin dute batera (Kapitulu horren 3. Atalean aipatutakoa).
Egonaldi horretan, bilera bat egin da Eusko Jaurlaritzako Ingurumen eta Lurralde Antolamenduko sailburuarekin eta horren taldeko zenbait kidekin. Era berean, Ertzaintzako Ingurumen Atala bisitatu da (Erandioko polizia-etxean), Eusko Jaurlaritzako Segurtasun sailburuarekin batera.
Zarataren inguruko lantegia
Arartekoak zarataren inguruko lantegi bat antolatu zuen 2016ko maiatzean; bertan, Estatuko Defentsa Bulego guztietako ordezkariek hartu dute parte. Jardunaldi horretan, kutsadura akustikoak gure bizitza-kalitatearengan duen eragina aztertu da eta herri-administrazioei zuzendutako ondorioak eta gomendioak jasotzen dituen dokumentu bat sortu da.
Ingurumeneko Fiskaltzaren seminarioa
Arartekoak Ingurumen Fiskaltzak antolatutako seminario batean parte hartu zuen 2016ko ekainean; seminario hori Valsaínen egin zen (Segovia), Ingurumen-hezkuntzako Zentro Nazionalarekin (CENEAM) elkarlanean. Arartekoak honen inguruko esku-hartze bat burutu du: “Ingurumen-ikuspegia Europako testuinguruan. Defentsa Bulegoen papera ingurumen-kontrolean”. Azalpen horretan, adierazi du Europako ingurumen-zuzenbideak eragin positiboa duela estatu kideengan. Horrela, bi mugarri nabarmendu dira: ingurumena politika publikoetan integratzea eta ingurumenean parte hartzeko eskubideak beren-beregi aitortzea. Horrez gain, zenbait kasu azaldu ditu, non, Arartekoaren eguneroko esperientzia ikusita, azter daitekeen erkidegoko zuzenbidea ingurumen-eskubideak eratzeko funtsezko oinarri bat izan dela eta izaten jarraitzen duela.
5.4. Iritzi artikuluak eta erakundeen adierazpenak
Ekainaren 5ean ingurumenaren nazioarteko eguna ospatu zen; hala, Nazio Batuen Erakundeak Go wild for life/Enloquezca por la Vida lema aukeratu zuen 2016rako, planetan bizitza basatia babesteko esfortzuak biltzeko. Arartekoak erakunde-adierazpen bat egin zuen Xabier Maiztegiri gorazarre egiteko; azken hori albaitari ospetsu bat izan zen eta zauritutako, abandonatutako edo konfiskatutako animaliak hartzeko proiektu bat hasi zuen. Proiektu horren bidez, Euskadin basafauna berreskuratzeko zenbait zentro sortu ziren, besteak beste, Enkarterriko Karpin parkea eta Urdaibaiko Basondo zentroa.
Arartekoak eta Nafarroako Herriaren Defendatzaileak zenbait hedabidetan argitaratu dute honako titulua duen iritzi artikulu bat: “Atsedenaren Apologia”. Artikulu horretan, defentsa bulegoen eginkizuna aldarrikatzen da giza jarduera iraunkorrak errazten dituzten konponbideak sustatze aldera; jarduera horiek dezibelio gutxikoak izango dira eta etxe guztiek atsedenerako duten eskubidearekin bat etorriko dira.
6. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
Arartekoak herri-administrazioei behin eta berriro azpimarratzen die ingurumen-informazioko eskaerak arin eta lehentasunez izapidetu eta ebatzi behar direla, ingurumen-informazioa eskuratzeko eskubidea arautzen duen araudian aurreikusitako epeetan. Administrazioek eskatzaileari jakinarazi behar diote eskaera jaso dutela. Horrez gain, erantzuteko hilabeteko epea luzatzen dela jakinarazi behar diote, ingurumen gaietan informazioa eskuratu, publikoki parte hartu eta auzitegietara joateko eskubideak arautzen dituen uztailaren 18ko 27/2006 Legearen 10. artikuluan aurreikusitakoaren arabera. Legezko betebehar horren osagarri gisa, interesgarria izan daiteke beste formula batzuk bilatzea informazio nahikoa helarazteko eta ingurumen arloko gaietan interesa duten pertsonen informazioa hobetzeko.
Herri-administrazioek ingurumen-informazioa modu aktiboan zabaltzeak gardentasuna bermatzen du eta parte-hartzea sustatzen du ingurumeneko zenbait elementuren egoerari dagokionez, besteak beste, airea eta atmosfera, ura, lurzorua, paisaia eta espazio naturalen egoerari dagokionez. Aldi berean, tokiko erakundeek, gutxieneko gardentasuneko betebeharren barruan, ingurumen-zerbitzuen zorroaren inguruko informazioa jaso behar dute.
Jarduera kutsatzaileen ingurumen-kontrola planifikatu egin behar da, administrazio eskudunek ingurumen-zaintzako eta ikuskaritzako programak ezarriz. Esku-hartze publikoa ez da soilik egin behar ukitutako pertsonek zaratengatik, usainengatik edo beste afekzio batzuengatik aurkeztutako salaketen ostean. Izan ere, administrazioak kutsa dezaketen jardueren gaineko plangintza bat ezarri behar du aurretiaz.
Arartekoak badaki zein den kutsadura akustikoak herritarren bizitza-kalitatearengan duen eragina; hala, gogorarazi du garrantzitsua dela ingurumen-kontroleko neurrien ezarpena sustatzea, kutsadura akustikoaren eraginagatik urra daitezkeen konstituzio-eskubideak benetan eta eraginkortasunez bermatzeko. Neurri horiek jaso dira botere publikoei zuzendutako eta autonomia erkidegoetako defentsa bulegoek eta herriaren defendatzaileak onetsitako herritarrek zaratarik gabeko etxebizitza bat izateko duten eskubidea defendatzeko dekalogo batean. Bertan, legez eskuragarri dituzten ekintzak egiteko konpromisoa hartzen dute, herritarrek zaratarik gabeko etxebizitza batean bizitzeko duten eskubidea behar bezala babesteko.
Kontrola eta esku-hartze administratiboa administrazio eskudunak egin behar ditu, eta, hala badagokio, ingurumenaren eta pertsonen osasunaren babesean diharduten administrazio eta erakunde guztien artean koordinatuz. Horretarako, ez-betetzea gertatzen den une zehatzean, eginbeharren betetzea egiaztatu ahal izateko bitarteko tekniko eta pertsonal nahikoak eman behar dira.
Ingurumen-zuzenbidearen alorreko erkidegoko zuzentarauetan ezarritako betebeharrak behar bezala iraultzea eta aplikatzea ez da beti prozesu baketsua izaten. Arartekoak ikusi du zaila dela hori behar bezala aplikatzea, besteak beste, kasu hauetan: giza kontsumoko uren kalitatea, planen eta programen ingurumen-ebaluazio estrategikoa eta basa-hegaztien kontserbazioa.
Ingurumen-ebaluazio estrategikoaren zuzentaraua behar bezala aplikatzean, ingurumen-administrazioak behar bezala ebaluatu ditu hirigintza antolamenduko plan gehiago edo Euskadiko estrategia energetikoa. Era berean, Gipuzkoako Foru Aldundiak berrikusi egin du txori txiki horien silbestrismo jarduera baimentzen zuen aurreko irizpidea. Hala, erantzun egin dio Arartekoak hasitako ofiziozko jarduerari. Arartekoak jarduera hori hasi du basa-hegaztien kontserbazioaren inguruko 2009/147/CE Zuzentarauan aurreikusitako hegazti fringilidoak kopuru txikietan hartzeko salbuespen-araubidea eraginkortasunez betearazteko.
Horrela, erreklamazio horiek eta horiek kudeatzean sortutako kontrastea ingurumen-kontrolean esku hartzen duten erakunde eta profesional desberdinen arteko lankidetza-eredutzat hartu dira, ingurumen-legeriaren onurak maximizatzeko helburuan aurrera egiteko.